W celu zwiększenia społecznego nadzoru nad działaniem uczelnianych komisji dyscyplinarnych, ulepszenia stosowanych przez nie procedur i poprawy jakości uzasadnień do wydawanych orzeczeń niezbędne jest zgromadzenie wszystkich rozstrzygnięć podejmowanych przez te komisje w ogólnopolskiej i ogólnodostępnej bazie danych.

Odpowiedzialność dyscyplinarna studentów i doktorantów jest regulowana przepisami ustawy Prawo o szkolnictwie wyższym z 27 lipca 2005 r. (DzU nr 164, poz. 1365, ze zm., dalej: PSW). Odpowiadają oni za „naruszenie przepisów obowiązujących w uczelni oraz za czyny uchybiające godności studenta” przed właściwą komisją dyscyplinarną (art. 211 ust. 1 PSW; przywoływane przepisy dotyczą studentów, a ich odpowiednie stosowanie w wypadku doktorantów określa art. 226 ust. 1 PSW).

Drugim uczelnianym organem, przed którym mogą odpowiadać studenci i doktoranci, jest sąd koleżeński, który jednak (zgodnie z art. 214 ust. 1 PSW) korzysta z mniejszego niż komisja katalogu kar dyscyplinarnych. Są to: upomnienia, nagany, nagany z ostrzeżeniem (sąd koleżeński nie może orzec zawieszenia w prawach studenta ani wydalenia z uczelni). Ponieważ materia, którą zajmuje się sąd koleżeński, jest jedynie wycinkiem tego, co wchodzi w zakres działań komisji dyscyplinarnej, w dalszej części tekstu skupiamy się na zaletach publikowania orzeczeń wszystkich komisji dyscyplinarnych.

Rozprawy przed komisją dyscyplinarną dla studentów i doktorantów są jawne (art. 219 ust. 1 i 2 PSW), aczkolwiek same orzeczenia – w związku z brakiem takiego obowiązku – nie są przez uczelnie publikowane, nawet w formie zanonimizowanej. Powoduje to, że praktycznie nie ma przepływu informacji na temat orzecznictwa komisji dyscyplinarnych na poszczególnych uczelniach i możliwości porównania sankcji nakładanych przez komisje za podobne czyny w różnych szkołach wyższych. Także studenci i doktoranci danej uczelni mają ograniczoną możliwość zapoznania się z orzecznictwem komisji dyscyplinarnych (w praktyce wymagałoby to wystąpienia z wnioskiem o udostępnienie informacji publicznej).

Stworzenie ogólnopolskiej bazy orzeczeń komisji dyscyplinarnych dla studentów i doktorantów miałoby trzy bardzo ważne zalety.

Po pierwsze, wsparcie dla rektorów, rzeczników dyscyplinarnych oraz członków komisji dyscyplinarnych. Dostęp do orzeczeń wydawanych w innych szkołach wyższych umożliwi zapoznanie się z formą tych orzeczeń, czynami, którymi zajmują się komisje, oraz stopniem surowości sankcji w wypadku różnych typów czynów. Skłoni do pogłębienia refleksji nad praktyką orzeczniczą na danej uczelni i będzie stanowić inspirację dla członków komisji w ich pracy. Z jednej strony efektem będzie udoskonalenie formy, w jakiej wydawane są orzeczenia, z drugiej – większe ujednolicenie treści orzecznictwa. W praktyce działania wielu komisji z pewnością nastąpi rozszerzenie lub zawężenie katalogu penalizowanych czynów oraz złagodzenie lub zaostrzenie nakładanych sankcji.

Po drugie, nadzór obywatelski. Dostęp do wydawanych orzeczeń zwiększy kontrolę praktyki orzeczniczej na uczelniach. Analogicznie jak w przypadku publikacji orzeczeń sądów powszechnych dostęp taki można rozumieć jako gwarant konstytucyjnego „prawa do sądu”. Jak zauważa Anna Zalesińska: „Skutkiem realizacji tego prawa jest ponadto obowiązek permanentnej kontroli przepisów z punktu widzenia satysfakcjonujących warunków do realizacji prawa do sądu, a także tworzenia warunków prawnych i organizacyjnych zapewniających sprawne wykonywanie kompetencji przez władze ustawodawcze, wykonawcze i sądownicze, jak również zobowiązanie sądów do należytej troski o efektywność postępowania. (…) Publikacja orzeczeń sądów powszechnych czyni zadość postulatowi jawności postępowania, stając się przy tym nieocenionym źródłem wiedzy dla każdego obywatela, a także narzędziem umożliwiającym efektywną kontrolę społeczną legalności przebiegu postępowania oraz słuszności wydanych rozstrzygnięć. Co więcej, zestawienie modelu indywidualnego i konkretnego z abstrakcyjnie ukształtowanym wzorcem na tle podobnych stanów faktycznych umożliwia kształtowanie stosunków prawnych zgodnie z powszechnie przyjętą interpretacją przepisów prawnych” [Rodziewicz P., Zalesińska A., Publiczne bazy orzeczeń sądowych w: Technologia informacyjna dla prawników, Wrocław 2011, s. 143-144, http://www.bibliotekacyfrowa.pl, dostęp: 28 października 2016].

Powyższe uwagi można odnieść także do publikacji orzeczeń komisji dyscyplinarnych. Wgląd w orzeczenia danej uczelni pozwoli studentom i doktorantom na ocenę orzeczeń odpowiednich komisji dyscyplinarnych, których członkami są także studenci i doktoranci, wybierani w trybie określonym w statucie (art. 213 ust. 1 PSW). Możliwość porównania orzeczeń wydawanych na własnej uczelni z orzeczeniami z innych szkół wyższych będzie dodatkowym elementem umożliwiającym ocenę wydawanych orzeczeń.

Ogólnodostępna baza pokaże studentom i doktorantom na przykładach, czym są enigmatycznie zapisane w ustawie „czyny uchybiające godności studenta” i sankcje za łamanie „przepisów obowiązujących w uczelni”.

Po trzecie, niezwykle potrzebny materiał badawczy. Łatwy dostęp do efektów pracy komisji dyscyplinarnych (które będzie można przeszukiwać w sposób zbliżony do Centralnej Bazy Orzeczeń Sądów Administracyjnych) nieuchronnie doprowadzi do powstania szeregu publikacji naukowych, które będą informować o efektach oceniania, zliczania i porównywania orzeczeń komisji dyscyplinarnych. Następstwem tych publikacji będzie presja na podniesienie jakości orzeczeń komisji dyscyplinarnych oraz możliwość oszacowania skali istotnych zjawisk, do których odnoszą się orzeczenia komisji dyscyplinarnych (np. plagiatów).

Opisana powyżej baza orzeczeń mogłaby być administrowana przez ministra właściwego do spraw szkolnictwa wyższego lub inny organ administracji centralnej. Wymóg przekazywania przez uczelnie orzeczeń do bazy powinien być wpisany do ustawy. Orzeczenia przed udostępnieniem w bazie powinny zostać poddane anonimizacji. Stworzenie bazy orzeczeń komisji dyscyplinarnych będzie co prawda spóźnionym, ale koniecznym elementem wprowadzenia standardu transparentnego działania instytucji publicznych.