Analizie poddano 52 orzeczenia sądów administracyjnych wydanych w latach 2013 i 2014. Materiał pochodzi z dwóch ostatnich lat, by zachować aktualność analizy. Ze względu na przedmiot orzeczeń wybrano takie, które odnoszą się bądź do świadczeń pomocy materialnej i stypendiów przysługujących doktorantom, bądź do stosunku prawnego łączącego ich z uczelniami.

Z analizowanych orzeczeń 18 dotyczyło przyznawania stypendium doktoranckiego (15 spraw wygranych przez doktorantów), 19 przyznawania zwiększenia stypendium doktoranckiego z dotacji projakościowej dla uczelni z budżetu państwa, którą szkoły powinny przeznaczać między innymi na przyznawanie zwiększeń stypendiów doktoranckich (17 spraw wygranych przez doktorantów), 8 przyznawania różnych świadczeń pomocy materialnej (4 sprawy wygrane przez doktorantów), zaś 7 uregulowania stosunku prawnego łączącego doktorantów z uczelniami (4 sprawy wygrane przez doktorantów). W tej ostatniej grupie znajdują się orzeczenia dotyczące różnych zagadnień: skreślenia doktoranta z listy doktorantów (4 orzeczenia), przedłużania okresu odbywania studiów, warunkowego wpisu na następny rok studiów, zaskarżenia egzaminu językowego (po jednym).

Jak widać, w analizowanych przypadkach sądy orzekły zgodnie z żądaniem doktorantów w 40 sprawach. Warto zaznaczyć, że wśród analizowanych orzeczeń znajdują się dwa rozstrzygnięcia Naczelnego Sądu Administracyjnego dotyczące skarg rektorów na orzeczenia wojewódzkich sądów administracyjnych – w obydwu przypadkach NSA oddalił skargi rektorów.

Na pierwszy rzut oka można dostrzec, że doktoranci najczęściej zaskarżają decyzje dotyczące przyznawania stypendiów doktoranckich i zwiększenia stypendiów doktoranckich z dotacji projakościowej, rzadziej zaś zapadłe w sprawach przyznawania świadczeń pomocy materialnej i innych sprawach dotyczących stosunku prawnego łączącego ich z uczelnią.

Z dużą dozą ostrożności można stwierdzić, że spory dotyczące stypendiów i zwiększeń mają dla doktorantów większe znaczenie niż pozostałe. Być może sytuacja zawodowa i ekonomiczna doktorantów sprawia, że rzadziej niż studenci potrzebują świadczeń pomocy materialnej i ubiegają się o nie. Jednak może to wynikać również z paradoksalnie niższej niż u studentów świadomości istnienia świadczeń, a także słabiej działających samorządów doktorantów. Bardziej precyzyjnych odpowiedzi na te pytania mogłyby udzielić badania empiryczne wśród doktorantów dotyczące zarówno ich potrzeb, jak i świadomości prawnej.

40 orzeczeń, w których sądy orzekły zgodnie z żądaniem doktorantów, może sprawiać wrażenie, że doktoranci mają bardzo silną pozycję w sporach z uczelniami. Sytuacja jest jednak bardziej złożona.

Należy pamiętać, że jak stanowi art. 2 ustawy Prawo o ustroju sądów administracyjnych z 25 lipca 2002 r. [DzU z 2014 r., poz. 1647], sądy kontrolują działania organów administracji pod względem zgodności z prawem. W zakresie przewidzianym przez artykuł 207 ust. 1 ustawy Prawo o szkolnictwie wyższym z 27 lipca 2005 r. [DzU z 2012 r., poz. 572 ze zm. – dalej PSW] do decyzji określonych w nim organów uczelni stosuje się odpowiednio przepisy ustawy Kodeks postępowania administracyjnego z 14 czerwca 1960 r. [DzU z 2013 r., poz. 267. – dalej k.p.a.] – oraz przepisy o zaskarżaniu decyzji do sądu administracyjnego. Zakres ten obejmuje decyzje w sprawie przyjęcia studentów i doktorantów na studia, decyzje podjęte przez organy uczelni, kierownika studiów doktoranckich lub dyrektora jednostki naukowej w indywidualnych sprawach studentów i doktorantów, a także w sprawach nadzoru nad działalnością uczelnianych organizacji studenckich oraz samorządu studenckiego i doktoranckiego.

Orzeczenie sądu zgodne ze skargą doktoranta oznacza, że organ uczelni naruszył w wydanej decyzji przepisy prawa materialnego lub przepisy postępowania. Po uchyleniu decyzji lub stwierdzeniu jej nieważności przez sąd administracyjny organ uczelni wydaje nową decyzję. Nie oznacza to jednak, że każda decyzja wydana zgodnie z prawem i przewidzianymi w wyroku zaleceniami sądu administracyjnego będzie merytorycznie zgodna z oczekiwaniami doktoranta w jego sprawie. Może się zdarzyć, że kolejną decyzję organ wyda zgodnie z prawem, ale nadal nie będzie ona dla doktoranta korzystna.

Sądy nie badają wydanych decyzji pod względem celowości czy słuszności rozstrzygnięcia sprawy, a jedynie poprawności stosowania przepisów prawa materialnego i przepisów postępowania.

Nawet w przypadku decyzji wydanych w zakresie uznania administracyjnego, kiedy w danym stanie faktycznym organ ma swobodę wyboru rozstrzygnięcia określonego przez prawo, sąd administracyjny nie bada merytorycznej strony decyzji, a jedynie ocenia, czy organ nie przekroczył granic uznania administracyjnego, czy jego decyzja nie nosi cech dowolności [por. wyrok WSA w Łodzi z 16 maja 2014 r., III SA/Łd 292/14].

Z tego względu, dokonując kwerendy orzeczeń, niejednokrotnie trudno ocenić z niezbitą pewnością, czy decyzje wydane w dalszym toku spraw były dla doktorantów satysfakcjonujące, zwłaszcza jeśli pierwotne decyzje były uchylone ze względu na niespełniające wymagań k.p.a. uzasadnienie decyzji, zupełny brak uzasadnienia albo wydanie decyzji przez niewłaściwy organ, a żądanie studenta w istocie dotyczyło istoty rozstrzygnięcia będącego poza zakresem kognicji sądu administracyjnego.

Niemniej kwerenda dostarcza cennego materiału pozwalającego ocenić, w jaki sposób prawa doktorantów są najczęściej naruszane i jak prawo powinno być stosowane przez organy uczelni.

Przyznawanie stypendium doktoranckiego

Przesłanki przyznania stypendium doktoranckiego określa w obowiązującym stanie prawnym § 12 Rozporządzenia ministra nauki i szkolnictwa wyższego w sprawie studiów doktoranckich i stypendiów doktoranckich z 24 października 2014 r. [DzU z 2014 r., poz. 1480]. Zgodnie z § 12 rozporządzenia stypendium doktoranckie na pierwszym roku studiów doktoranckich może być przyznane doktorantowi, który osiągnął bardzo dobre wyniki w postępowaniu rekrutacyjnym.

Na drugim i kolejnych latach studiów stypendium doktoranckie może być przyznane doktorantowi, który: 1) terminowo realizuje program studiów doktoranckich, 2) wykazuje się zaangażowaniem w prowadzeniu zajęć dydaktycznych w ramach praktyk zawodowych albo realizacji badań naukowych prowadzonych przez jednostkę organizacyjną uczelni lub jednostkę naukową, 3) ponadto w roku akademickim poprzedzającym złożenie wniosku o przyznanie stypendium doktoranckiego wykazał się postępami w pracy naukowej i w przygotowywaniu rozprawy doktorskiej.

Przepisy poprzednio obowiązującego rozporządzenia niemal identycznie kształtowały przesłanki przyznania stypendium. Jedyna różnica polega na tym, że w poprzednim stanie prawnym postępy w pracy naukowej i przygotowaniu rozprawy doktorskiej musiały być znaczne.

Orzecznictwo sądów administracyjnych wskazuje na wiele problemów, których nastręcza organom uczelni stosowanie przepisów o przyznawaniu stypendium doktoranckiego.

Zgodnie z rozporządzeniem decyzję o przyznaniu stypendium doktoranckiego wydaje rektor po zaopiniowaniu przez doktorancką komisję stypendialną. Opinia tej komisji nie jest dla rektora wiążąca.

Częste błędy w tym zakresie polegają na tym, że rektor przytacza lub powtarza literalnie opinię komisji w uzasadnieniu decyzji. Tymczasem wydając decyzję o przyznaniu stypendium, powinien on przeprowadzić pełen tok rozumowania oddanego w treści uzasadnienia [por. wyrok WSA w Bydgoszczy z 3 grudnia 2013 r., II SA/Bd 345/13].

Zasady przyznawania stypendiów doktoranckich są określane w odpowiednich regulaminach. Regulaminy te nie mogą jednak zmieniać katalogu przesłanek (elementów stanu faktycznego branych pod uwagę przy podejmowaniu rozstrzygnięcia) określonych w ustawie czy rozporządzeniu. Powinny co najwyżej określać zasady punktowania poszczególnych osiągnięć spełniających te przesłanki. Zasady te polegać mogą w szczególności na ustanowieniu kryteriów oceny poszczególnych przesłanek, przypisaniu im wag, skali punktów itp. w celu ułatwienia porównywania osiągnięć i pracy naukowej różnych osób ubiegających się o świadczenia. Ponadto regulaminy takie nie mogą mieć oczywiście mocy wstecznej, gdyż w ten sposób nie pozwalają doktorantowi na zaplanowanie i realizację swoich badań w sposób umożliwiający otrzymanie stypendium [por. w szczególności wyrok WSA w Łodzi z 12 czerwca 2013 r., III SA/Łd 277/13]. Decyzja rektora w sprawie przyznania stypendium doktoranckiego winna określać w treści uzasadnienia nie tylko ogólną sumę uzyskanych punktów, ale także punktację w odniesieniu do poszczególnych kryteriów oceny przewidzianych w regulaminie wraz z omówieniem przyczyn przyznania bądź odmowy przyznania punktów w poszczególnych kategoriach [zob. wyrok WSA w Krakowie z 17 listopada 2014 r., III SA/Kr 994/14].

Organ uczelni nie może pozbawić decyzji uzasadnienia i przekazać go adresatowi w innej formie poza treścią decyzji, np. przez telefon [zob. wyrok WSA w Krakowie z 17 listopada 2014 r., III SA/Kr 993/14, gdzie organ w charakterze uzasadnienia zamieścił informację wynikającą z pisma kierownika studium doktoranckiego udzieloną w odpowiedzi na pytanie zadane telefonicznie].

Wydania decyzji nie zastępuje również korespondencja prowadzona z doktorantem odnosząca się do materii, w której powinno zapaść rozstrzygnięcie w formie decyzji administracyjnej [por. wyrok WSA we Wrocławiu z 26 czerwca 2014 r., IV SAB/Wr 1/14].

Organy uczelni mają w szczególności problemy ze stosowaniem przepisów k.p.a.

Zwraca uwagę drastyczny przykład decyzji wydanej w postępowaniu odwoławczym nieodpowiadającej żadnemu z rozstrzygnięć przewidzianych przez art. 138 § 1 k.p.a., który pozwala organowi odwoławczemu na utrzymanie w mocy zaskarżonej decyzji organu pierwszej instancji, uchylenie zaskarżonej decyzji i orzeczenie co do istoty sprawy, uchylenie zaskarżonej decyzji i umorzenie postępowania w pierwszej instancji albo wreszcie na umorzenie samego postępowania odwoławczego. Organ uczelni, zamiast zastosować jedno z wymienionych wyżej rozstrzygnięć, ograniczył się do stwierdzenia, że nie wyraża zgody na rozpatrzenie wniosku doktoranta stanowiącego odwołanie od decyzji pierwszej instancji, nie dokonał oceny merytorycznej uprzednio wydanej decyzji ani nie ocenił postępowania w tej sprawie w pierwszej instancji [zob. IV SA/Po 57/14 – wyrok WSA w Poznaniu z 9 lipca 2014 r.].

Rozstrzygnięcie przez organ sprawy w postępowaniu odwoławczym polega na ponownym rozpoznaniu merytorycznym sprawy, wszechstronnym rozważeniu materiału dowodowego, odniesieniu się w sposób szczegółowy do wszystkich zarzutów skarżącego. Organ nie może się więc ograniczyć do powtórzenia rozstrzygnięcia wydanego w pierwszej instancji [zob. wyrok WSA w Poznaniu z 9 lipca 2014 r., IV SA/Po 57/14].

Ochrona praw doktorantów w sprawach przyznawania stypendiów (nie tylko doktoranckich, również innych stypendiów i świadczeń pomocy materialnej) przejawia się także w zapewnieniu doktorantom dostępu do akt postępowania. Może to nastąpić na dwa sposoby.

Po pierwsze, doktorantowi jako stronie przysługuje prawo wglądu do akt sprawy na podstawie art. 73 § 1 k.p.a. nawet po jej zakończeniu. Uczelnia nie może więc odmówić doktorantowi dostępu do akt postępowania na jego wniosek [por. postanowienie WSA w Poznaniu z 10 grudnia 2013 r., SAB/Po 112/13 – co prawda w tym orzeczeniu odrzucono skargę doktoranta, ale dlatego że nie wezwał on uprzednio organu do usunięcia naruszenia prawa].

Po drugie, do dokumentacji zgromadzonej na potrzeby postępowania można uzyskać dostęp w trybie Ustawy o dostępie do informacji publicznej z 6 września 2001 r. [DzU z 2014 r., poz. 782 z późn. zm. – dalej UDIP]. Dokumentacja stanowi dane publiczne podlegające udostępnieniu jako informacja o sprawach publicznych. Uczelnia lub jednostka naukowa, choć nie jest organem władzy publicznej, wykonuje zadania publiczne w zakresie określonym przez przepisy PSW. Zadania te wykonuje, z pewnością nawiązując stosunki administracyjnoprawne, w których dokonuje rozstrzygnięć o prawach doktorantów w drodze decyzji administracyjnej [wyrok WSA w Poznaniu z 10 grudnia 2013 r., II SAB/Po 113/13].

Ten drugi tryb dostępu do informacji o postępowaniu w sprawach przyznawania stypendium w szczególny sposób służy ochronie praw doktorantów. Informację w trybie UDIP może uzyskać każdy, nie tylko strona postępowania. Występowanie do organów uczelni o informacje związane z postępowaniem może być bardzo skutecznym narzędziem monitorowania przez doktorantów prawidłowości postępowania organów uczelni, dlatego jest szczególnie ważne, by zarówno doktoranci wiedzieli o tym, jak z tej drogi postępowania korzystać, jak i by organy uczelni nie utrudniały doktorantom zasięgania informacji, niezgodnie z obowiązującymi przepisami.

Przyznawanie zwiększenia stypendium doktoranckiego z dotacji projakościowej

Zgodnie z art. 200a PSW zwiększenie stypendium doktoranckiego z dotacji projakościowej przysługuje doktorantom wyróżniającym się w pracy naukowej i dydaktycznej. Osobie znajdującej się w grupie liczącej nie więcej niż 30 proc. najlepszych doktorantów, której nie przyznano stypendium, mogą zostać przyznane środki finansowe w wysokości kwoty zwiększenia stypendium doktoranckiego z dotacji projakościowej. Kwota zwiększenia stypendium staje się stypendium doktoranckim.

Tryb przyznawania zwiększenia stypendium doktoranckiego określa regulamin ustalony przez rektora po uzyskaniu opinii właściwego organu samorządu doktorantów, z uwzględnieniem zasady, że uprawnienie do otrzymywania tego stypendium przysługuje nie więcej niż 30 proc. najlepszych doktorantów na poszczególnych latach studiów doktoranckich. Warto wspomnieć, że poprzednia wersja przepisu obowiązująca przed 1 października 2014 r. nie zawierała sformułowania „nie więcej niż” – być może to było przyczyną błędnego stosowania przepisów.

Wydaje się, że dosyć proste uregulowania PSW przysparzają uczelniom wielu problemów. W orzeczeniach sądy administracyjne zwracały uwagę na kłopoty uczelni z wykładnią przepisów dotyczących 30 proc. najlepszych doktorantów.

Niedopuszczalne jest określanie kręgu uprawnionych doktorantów w odniesieniu do studiujących na innym roku studiów lub liczby doktorantów w poprzedzającym roku akademickim [por. wyrok WSA w Krakowie z 12 listopada 2014 r., III SA/Kr 342/13].

Ponadto sądy w sprawach przyznawania zwiększeń stypendiów doktoranckich z dotacji projakościowej zwracały organom uczelni uwagę na brak możliwości zmieniania przesłanek ustawowych przyznawania świadczeń. Art. 200a PSW przyznaje rektorowi kompetencję wydania stosownego regulaminu określającego tryb przyznawania zwiększenia stypendium, jednak nie można w nim dodawać nowych przesłanek przyznawania zwiększeń stypendiów. Przepisy aktów prawa wewnętrznego uczelni nie mogą być sprzeczne z normami prawa stanowionego, czy to ustaw, czy rozporządzeń [por. wyrok WSA w Gorzowie Wlkp. z 28 listopada 2013 r., II SA/Go 598/13].

Poza przytoczonymi wyżej uchybieniami analiza orzecznictwa wskazuje wiele błędów dotyczących stosowania przepisów k.p.a. w przyznawaniu zwiększeń stypendium doktoranckiego z dotacji projakościowej.

Bardzo często decyzje organów uczelni nie zawierają wystarczającego wyjaśnienia przyznania określonej liczby punktów na podstawie poszczególnych kryteriów, tak by doktorant wiedział dokładnie, jak zostały ocenione poszczególne aspekty jego sytuacji w odniesieniu do konkretnych wymagań regulaminowych. Decyzje organów uczelni nie mogą mieć charakteru aktów wydawanych niejako seryjnie, bez wyraźnego i jasnego odniesienia do sytuacji wnioskującego, i w efekcie niewyjaśniających należycie podstaw przyjętego rozstrzygnięcia.

Sądy zwracają też uwagę na przytaczanie przepisów stanowiących podstawę rozstrzygnięcia w uzasadnieniach decyzji. Niewystarczające jest przywołanie wyliczenia aktów prawnych. Należy przytoczyć konkretne przepisy prawa, wytłumaczyć ich zastosowanie i wywieść konsekwencje tego zastosowania w indywidualnej sprawie doktoranta.

Orzecznictwo sygnalizuje też problemy z uzasadnieniami decyzji wydanych w drugiej instancji. Nieprawidłowe jest traktowanie przez organy uczelni orzekania w drugiej instancji jako potwierdzenia stanowiska wyrażonego przez organ w postępowania przed odwołaniem. Organ uczelni na skutek odwołania jest zobowiązany do przeprowadzenia postępowania wyjaśniającego, zebrania i wszechstronnej oceny materiału dowodowego a w szczególności odniesienia się do zarzutów strony do decyzji wydanej w pierwszej instancji. Cały ten proces myślowy musi być wyrażony w uzasadnieniu decyzji, aby adresat był w stanie zrozumieć podstawę przyjętego w jego sprawie rozstrzygnięcia.

Zadziwiająco często w sprawach przyznawania zwiększeń stypendiów doktoranckich pojawiał się problem niestosowania przepisu art. 24 § 1 pkt 5 k.p.a. dotyczącego wyłączenia od udziału w sprawie pracownika, który brał udział w wydaniu zaskarżonej decyzji. W świetle orzecznictwa ma to miejsce szczególnie w przypadku przekazywania przez rektora kompetencji do orzekania w sprawach stypendiów doktoranckich prorektorom. W takiej sytuacji prorektor powinien być wyłączony od rozpoznania wniosku o ponowne rozpatrzenie sprawy w przypadku zaskarżenia decyzji wydanej w pierwszej instancji [zob. np. wyrok WSA w Łodzi z 12 czerwca 2013 r., III SA/Łd 277/13].

Orzeczenia dotyczące przyznawania świadczeń pomocy materialnej

Spraw dotyczących przyznawania doktorantom świadczeń pomocy materialnej jest niewiele. Trudno zatem wyciągać jakieś daleko idące wnioski. Można jednak zauważyć, że w tych sprawach procentowo sądy częściej nie uwzględniają skarg doktorantów. Nie oznacza to jednak, że studenci dużo częściej podnoszą bezzasadne zarzuty. Z czterech spraw, w których orzeczono niezgodnie z żądaniem doktoranta, tylko w dwóch oddalono skargę. W dwóch pozostałych sądy odrzuciły skargi ze względu na wadliwe zastosowanie środka odwoławczego.

W postanowieniu z 14 marca 2013 r. WSA w Białymstoku [II SA/Bk 1011/12] uznał, że skarżący wybrał niewłaściwy środek ochrony prawa, przed wytoczeniem skargi do WSA powinien był wezwać organ, który wydał uchwałę, do usunięcia naruszenia prawa. Co ciekawe, WSA orzekł, że zaskarżony akt prawny w obecnym kształcie zostałby usunięty z obrotu prawnego, gdyby środek zaskarżenia został wniesiony przez doktorantkę poprawnie.

W postanowieniu z 29 października 2013 r. WSA w Krakowie [III SA/Kr 228/13] odrzucił skargę doktoranta ze względu na brak wyczerpania przez niego przysługującej mu drogi odwoławczej. Doktorant przed złożeniem skargi do sądu administracyjnego winien był złożyć odwołanie od decyzji wydanej w pierwszej instancji.

Podane wyżej przykłady wskazują, że doktoranci nie zawsze potrafią skorzystać z przysługujących im środków ochrony prawnej. Być może w części przypadków wynika to z ich niskiej świadomości prawnej.

Orzeczenia dotyczące stosunku prawnego łączącego doktorantów z uczelniami

Sądy administracyjne z pewnością nie mogą wkraczać w sferę autonomii szkolnictwa wyższego, a tym samym nie mogą orzekać w kwestiach naukowych, a więc na przykład czy doktorant realizuje program seminarium, czy materiały przedstawione przez niego promotorowi spełniają wymogi teoretycznej dysertacji. Niemniej jednak decyzja o skreśleniu z listy doktorantów podjęta na podstawie podobnych kryteriów naukowych będzie poddana sądowej kontroli. A to oznacza, że decyzja taka, choć podejmowana w ramach uznania administracyjnego, będzie musiała spełniać wymogi ochronne przewidziane w przepisach k.p.a. Organ będzie więc musiał zbadać i ocenić, dlaczego uważa, że w danym przypadku zachodzą podstawy do skreślenia z listy doktorantów, wyjaśnić w pełni stan faktyczny, dokonać wszechstronnej oceny materiału dowodowego, przytoczyć odpowiednie przepisy i wyjaśnić ich zastosowanie w odniesieniu do przyjętego stanu faktycznego. Uzasadnienie musi zatem umożliwiać adresatowi odczytanie racji decyzyjnej i wyjaśniać tok rozumowania prowadzący do zastosowania prawa i wyboru rozstrzygnięcia [por. wyrok WSA w Poznaniu z 26 czerwca 2014 r., II SA/Po 4/14].

Z wyroku NSA z 5 czerwca 2014 r. [I OSK 539/14], wydanego w wyniku złożenia skargi na wyrok sądu wojewódzkiego przez rektora, wynikają ciekawe wnioski. Po pierwsze, NSA w uzasadnieniu podkreślił, że prowadzenie studiów doktoranckich przez jednostkę uczelni rodzi wiele obowiązków wobec doktorantów, np. zapewnienia odpowiedniego zaplecza technicznego do prowadzenia badań, zapewnienia opiekuna naukowego. Po drugie, organ uczelni, wydając decyzję o skreśleniu doktoranta z listy, nie może ignorować sytuacji, kiedy niewykonanie przez doktoranta obowiązków będące podstawą skreślenia wynikało z niemożliwości ich dopełnienia. W tym przypadku organ drugiej instancji nie rozważył podniesionych przez doktoranta zarzutów i nie odniósł się do nich, co stanowiło naruszenie przepisów postępowania.

Orzecznictwo potwierdza, że do obowiązków doktoranta, których niespełnienie może skutkować skreśleniem z listy doktorantów, należy nie tylko prowadzenie badań naukowych czy realizowanie programu studiów, ale również uiszczanie opłat przewidzianych za kontynuowanie studiów [zob. wyrok WSA w Gliwicach z 8 stycznia 2013 r., IV SA/Gl 443/12].

Warto zauważyć, że w sferze stosunku prawnego łączącego doktorantów z uczelniami wiele aspektów może dotyczyć kwestii autonomii szkolnictwa wyższego – w szczególności będzie to ocena naukowa realizacji pracy badawczej czy postępów doktoranta w postaci egzaminów, niepodlegająca kognicji sądów administracyjnych. Niemniej, jeśli wspomniana ocena ma być podstawą podjęcia decyzji kształtującej sytuację prawną doktoranta w sprawie indywidualnej, zgodnie z art. 207 PSW w procedowaniu w takiej sprawie znajdą zastosowanie przepisy k.p.a. oraz przepisy o zaskarżaniu decyzji do sądu administracyjnego. W takiej sytuacji sąd nie będzie badał sfery objętej autonomią szkolnictwa wyższego, ale zbada prawidłowość wydania rozstrzygnięcia, zastosowania przepisów prawa, w szczególności przepisów postępowania.

Podsumowanie

Wnioski płynące z powyższej analizy wskazują na liczne problemy wynikające w praktyce przyznawania studentom świadczeń pomocy materialnej i kształtowania ich sytuacji prawnej.

W analizowanych sprawach większość decyzji organów okazała się nieprawidłowa ze względu na błędne stosowanie przepisów k.p.a. W drugiej kolejności organy uczelni nieprawidłowo stosowały przepisy PSW. Dopiero na marginesie znajdują się sprawy, w których żądań studentów nie uwzględniono.

Ustawodawca przewidział w art. 207 PSW konieczność stosowania przepisów k.p.a. oraz przepisów o zaskarżaniu decyzji do sądu administracyjnego, by chronić prawa studentów i doktorantów w ich stosunkach z uczelniami. Wadliwe stosowanie przepisów postępowania przez uczelnie prowadzi do uszczuplenia prawa studentów i utrudnia ich realizację.

Szczególnie jednak szkodliwe dla doktorantów jest niewłaściwe stosowanie albo wręcz łamanie przepisów PSW i wydanego na podstawie ustawy rozporządzenia o studiach i stypendiach doktoranckich w sprawach stypendiów doktoranckich i zwiększeń stypendiów doktoranckich. Stosowanie niejasnych kryteriów oceny przesłanek przyznania stypendiów utrudnia doktorantom kształtowanie swojej sytuacji prawnej i planowania przebiegu studiów doktoranckich. Modyfikacja ustawowych kryteriów przyznawania świadczeń narusza prawo, a pośrednio też prawa studentów i utrudnia, a niejednokrotnie nawet uniemożliwia im ubieganie się o świadczenia.

Wreszcie odmawianie doktorantom dostępu do dokumentów postępowań w sprawie przyznawania świadczeń wywołuje obydwa wspomniane wyżej skutki i dodatkowo czyni działanie organów uczelni nieprzejrzystym, podkopując zaufanie doktorantów do szkoły wyższej.

Z pewnością można stwierdzić, że sytuacja wymaga zarówno pogłębiania świadomości prawnej doktorantów dotyczącej przysługujących im praw i środków ich ochrony, jak i działań na rzecz poprawnego stosowania przepisów prawa przez organy uczelni podejmujące decyzje w indywidualnych sprawach doktorantów.